ગુજરાત ભારતનું પશ્ચિમમાં આવેલુ એક રાજ્ય છે જ્યાં ઈતિહાસ, સંસ્કૃતિ અને વ્યવસાય સાથે આધુનિક વિકાસ એકસાથે જીવંત રહે છે. ચલો જાણીએ ગુજરાત વિશે વિગતવાર આ લેખ માં.
પરિચય
ભારતના પશ્ચિમ ભાગમાં વસેલું ગુજરાત માત્ર એક રાજ્ય નથી, પણ એ ભારતના ઈતિહાસ, સંસ્કૃતિ, વેપાર અને વિકાસનુ વાતાવરણ ધરાવતું એક અગત્યનું કેન્દ્ર છે. જ્યા ‘જય શ્રી કૃષ્ણ’, ‘જય જય ગરવી ગુજરાત’ જેવી ટેગલાઈનો આજે પણ દરેક ગુજરાતીના મનમાં ગુંજી રહી છે. અહીંનું સામાજિક જીવન, ભાષા, ખાદ્ય, સંસ્કૃતિ, પહેરવેશ અને પારંપરિક મૂલ્યો ગુજરાતને અન્ય રાજ્યો કરતા અનોખું બનાવે છે.
ગુજરાતનું ભૂગોળ અને સ્થિતી
ગુજરાત ભારતના પશ્ચિમ છેડે આવેલું છે. ઉત્તર દિશામાં રાજસ્થાન, પૂર્વે મધ્યપ્રદેશ, દક્ષિણમાં મહારાષ્ટ્ર અને પશ્ચિમ તરફ અરબ સાગર છે. ગુજરાતની તટરેખા લગભગ 1600 કિમી(નવી માપણી મુજબ 2340 કિમી) લાંબી છે – જે ભારતની સૌથી લાંબી તટરેખા ધરાવતાં રાજ્યોમાંની એક છે. અહીં ખંભાતની ખાડી અને કચ્છનું રણ ખાસ નોંધપાત્ર છે.
ઈતિહાસ અને વારસો
ગુજરાતનો ઈતિહાસ ઘણા ભવ્યતા ધરાવે છે. અહીં મોહે-ન્જો-દડો અને ધોળાવિરા જેવી સિંધુ ઘાટી સંસ્કૃતિના અવશેષો મળ્યા છે. મહાભારતમાં પણ દ્વારકા અને શ્રીકૃષ્ણના સંદર્ભમાં ગુજરાતનું ઉલ્લેખ આવે છે. ગુજરાત પર મૌર્ય, ગુપ્ત, સોલંકી, મુઘલ અને બ્રિટિશ શાસન થયું હતું. પરંતુ દરેક યુગે ગુજરાતે પોતાનું વિશિષ્ટ સ્થાન જાળવી રાખ્યું.
ભાષા અને સાહિત્ય
ગુજરાતી ભાષા અહીંની મુખ્ય ભાષા છે. ગુજરાતીમાં નરસિંહ મહેતા, અખો, દયારામ, ઉમાશંકર જોશી, ઝવેરચંદ મેઘાણી જેવા કેટલાય મહાન સાહિત્યકારો થઈ ગયા છે. ગુજરાતી સાહિત્યમાં ભક્તિકાળથી લઈને આધુનિક યુગ સુધી વિવિધ શૈલીઓ અને વિષયો પર લખાણ જોવા મળે છે.
લોકસંસ્કૃતિ અને તહેવારો
ગુજરાતીઓ આનંદી અને ઉત્સાહી હોય છે. અહીંના લોકો દરેક તહેવાર ખૂબ ઉત્સાહથી ઉજવે છે. નવરાત્રિનો ગરબો આજે સમગ્ર વિશ્વમાં પ્રસિદ્ધ છે. ઉત્તરાયણ, હોલી, રક્ષાબંધન, દીવાલી અને જાણે એવો દરેક તહેવાર અહીંની ઓળખ બની ગયો છે. ‘મંઝા’ અને ‘ચક્કર’થી આકાશને રંગવી દે તેવા પતંગ મહોત્સવ અને ‘ઢોલ-નગારા’ સાથે ગરબાની રાતો, એમ દરેક પળ અહીં જીવંત છે.
ખાણીપીણીની વિશિષ્ટતા
ગુજરાતી રસોડું સમગ્ર દેશમાં પોતાની મીઠાશ માટે જાણીતું છે. અહીંના થેપલા , ઢોકળા, ખમણ, ઢીસા, ઉંધિયું, ખાંડવી, પુરી-શાક અને દુધ-પાક જેવી અનેક વાનગીઓ લોકપ્રિય છે. ગુજરાતી થાળીમાં મીઠું, તીખું, ખટ્ટું અને તળેલું બધું જ સાચવવામાં આવે છે. અહીંના વેજિટેરિયન ભોજનનો સ્વાદ અનોખો હોય છે.
વિકાસની દિશામાં આગળ ધપતું ગુજરાત
આજના સમયમાં ગુજરાત માત્ર સંસ્કૃતિ માટે નહીં પણ ઉદ્યોગ અને વિકાસ માટે પણ જાણીતું છે. અમદાવાદ, સુરત, વડોદરા, રાજકોટ જેવા શહેરો ઔદ્યોગિક વિકાસના કેન્દ્ર છે. ડાયમંડ પોલિશિંગ, ટેક્સટાઈલ, કેમિકલ, પોર્ટ, પેટ્રોકેમિકલ, ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર – દરેક ક્ષેત્રે ગુજરાતે મહત્વપૂર્ણ યોગદાન આપ્યું છે. ગાંધીનગરમાં આવેલો ‘ગુજરાત ઇન્ટરનેશનલ ફાઇનાન્સ ટેક-સિટી (GIFT City)’ આગામી ભવિષ્ય માટે નવું દ્રષ્ટાંત બેસાડે છે.
પર્યટન ક્ષેત્રે ગુજરાત
ગુજરાત પર્યટકો માટે પણ આકર્ષણનું કેન્દ્ર છે. અહીં દ્વારકા, સોમનાથ, પાવાગઢ, અંબાજી, ભવનાથ જેવા પવિત્ર સ્થળો છે. સાથે સાથે ગિર રાષ્ટ્રીય ઉદ્યાન – જ્યાં દુનિયાના અંતિમ એશિયાટિક સિંહ જોવા મળે છે. ધોળાવિરા અને લોથલ જેવાં ઐતિહાસિક સ્થળો પણ ઘણી માહિતી આપે છે. કચ્છનું રણોત્સવ પણ આજે વૈશ્વિક સ્તરે જાણીતું છે.
મહાન ગુજરાતી વ્યક્તિઓ
ગુજરાતે દુનિયાને અનેક મહાન વ્યક્તિઓ આપ્યા છે. મહાત્મા ગાંધી – ‘રાષ્ટ્રપિતા’, સરદાર વલ્લભભાઈ પટેલ – ‘લોખંડી પુરુષ’, મોરારજી દેસાઈ – પ્રથમ ગુજરાતી વડાપ્રધાન, નરેન્દ્ર મોદી – વર્તમાન વડાપ્રધાન વગેરે ગુજરાતના ગૌરવ છે. સાહિત્ય, વૈજ્ઞાનિક, ઉદ્યોગપતિ અને ખેલજગતમાં પણ ગુજરાતીઓનું વિશાળ યોગદાન છે.
સંક્ષિપ્ત
ગુજરાત એ માત્ર એક રાજ્ય નથી – એ છે વિચારધારાનું, વિકાસનું અને સંસ્કારનું પ્રતિક. ગુજરાતની ધરતી શ્રમ, શૌર્ય અને શ્રદ્ધા સાથે ભરેલી છે. અહીંના લોકો મહેનતી છે, સાથે સાથે સાંસ્કૃતિક મૂલ્યોને મહત્વ આપે છે.
જે રીતે ‘સૌનો સાથ, સૌનો વિકાસ’ નારાથી ગુજરાત આગળ વધી રહ્યું છે, એ જોઈને ભવિષ્યમાં આ ધરતી વિશ્વના નકશા પર પોતાનું સ્થાન વધુ મજબૂત બનાવશે તેમાં કોઈ શંકા નથી.
